Najciekawszym zabytkiem Pułtuska jest Kolegiata, którą do godności Bazyliki Mniejszej wyniósł w 1975 r. Ojciec Święty Paweł VI. Pochodzi ona z 1449 r. od ponad pięciu stuleci jest drugą w hierarchii – po katedrze płockiej – świątynią w diecezji płockiej. Fundatorem jej był bp Paweł Giżycki. W II poł. XV w. nastąpiła dalsza rozbudowa świątyni, dobudowano prawdopodobnie gwieździście sklepione kaplice. Renesansowa przebudowa kościoła nastąpiła w XVI w. z fundacji bp. A. Noskowskiego. Wielki wkład w przebudowę kolegiaty wniósł Jan Baptysta z Wenecji.
Wybudowana w latach 1553 – 1554 dla bp. Andrzeja Noskowskiego kaplica należy do grupy renesansowych obiektów zrealizowanych z architektonicznej i ideowej inspiracji grobową kaplicą króla Zygmunta I starego na Wawelu. Rysy zmarłego biskupa, oczekującego Boskiego sądu, zostały uwieńczone na marmurowej płycie nagrobka dłuta włoskiego artysty Jana Marii Padovana. Najważniejszymi elementami dekoracji kaplicy są kompozycje na ścianach tarczowych: wschodniej i zachodniej. Pierwsza przedstawia scenę Sądu Ostatecznego, zaś druga Nawrócenie św. Pawła. W ołtarzu na uwagę zasługuje obraz „Opłakanie” pochodzenia włoskiego z 1559 r.
Rangę kolegiaty podniosło odkrycie w 1994 r. renesansowych polichromii na jej sklepieniu. Hasło „sklepienie pułtuskie” znalazło się w encyklopediach i podręcznikach historii sztuki.
