Zabytki Pułtuska
Najciekawszym zabytkiem Pułtuska jest Kolegiata, którą do godności Bazyliki Mniejszej wyniósł w 1975 r. Ojciec Święty Paweł VI. Pochodzi ona z 1449 r. od ponad pięciu stuleci jest drugą w hierarchii – po katedrze płockiej – świątynią w diecezji płockiej. Fundatorem jej był bp Paweł Giżycki. W II poł. XV w. nastąpiła dalsza rozbudowa świątyni, dobudowano prawdopodobnie gwieździście sklepione kaplice. Renesansowa przebudowa kościoła nastąpiła w XVI w. z fundacji bp. A. Noskowskiego. Wielki wkład w przebudowę kolegiaty wniósł Jan Baptysta z Wenecji.
W Bazylice znajduje się piętnaście barokowych ołtarzy bocznych. Godnym podziwu jest także ołtarz główny pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie. W nawie głównej i prezbiterium znajdują się epitafia sławnych przedstawicieli rodu Załuskich, ufundowane przez bp. Ludwika Załuskiego. Oryginalną cechą tych epitafiów są płasko rzeźbione wizerunki zmarłych. Ciekawym elementem wystroju Bazyliki jest ambona z około 1720 r. w kształcie łodzi. Na jej koszu znajdują się symbole czterech ewangelistów: lwa – św. Marka, wołu – św. Łukasza, orła – św. Jana, zaś aniołek – symbol św. Mateusza – podtrzymuje kartusz z herbem Junosza biskupa Ludwika Bartłomieja Załuskiego. Obecne wyposażenie kolegiaty pochodzi z fundacji bp. Ludwika Bartłomieja Załuskiego z lat 20. XVIII w.
Wybudowana w latach 1553 – 1554 dla bp. Andrzeja Noskowskiego kaplica należy do grupy renesansowych obiektów zrealizowanych z architektonicznej i ideowej inspiracji grobową kaplicą króla Zygmunta I starego na Wawelu. Rysy zmarłego biskupa, oczekującego Boskiego sądu, zostały uwieńczone na marmurowej płycie nagrobka dłuta włoskiego artysty Jana Marii Padovana. Najważniejszymi elementami dekoracji kaplicy są kompozycje na ścianach tarczowych: wschodniej i zachodniej. Pierwsza przedstawia scenę Sądu Ostatecznego, zaś druga Nawrócenie św. Pawła. W ołtarzu na uwagę zasługuje obraz „Opłakanie” pochodzenia włoskiego z 1559 r.
Rangę kolegiaty podniosło odkrycie w 1994 r. renesansowych polichromii na jej sklepieniu. Hasło „sklepienie pułtuskie” znalazło się w encyklopediach i podręcznikach historii sztuki.
Historia miejskiego ratusza sięga początku XV wieku. Biskup płocki Jakub miał ufundować siedzibę władz miejskich w 1405 r. Dobudowana do ratusza gotycka wieża spełniała funkcje zarówno sądowniczo-penitencjarne, jak i obronne. Początkowo sięgała wysokości 15 m i zbudowana była na planie prostokąta. W ciągu XV i XVI wieku stopniowo ją podwyższano, dalsze kondygnacje stawiając na planie ośmiokąta. Zbudowano też nowy ratusz – niższy, nowocześniejszy – w stylu renesansowym zwieńczony grzebieniastą attyką. 30-metrowa już wtedy wieża zyskała kopulasty hełm z latarnią, zamówiono do niej również zegar.
Podczas wojen w ciągu XVII i XVIII w. ratusz płonął kilkakrotnie. W 1728 r. odbudowany został z funduszu biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego. Dwutraktowy budynek okalał wieżę podkowiasto od wschodu. Wejście umieszczono od północy i osłonięto drewnianym podcieniem. Dach wieży zmieniono na ośmiospadowy, zrezygnowano z zegara. W tej formie ratusz przetrwał do końca XIX w. W tym czasie oprócz władz miejskich kwaterowało tu wojsko, mieścił się areszt, a nawet magazyny pułtuskich kupców.
Pod koniec XIX w. w zrujnowanym budynku zorganizowano przytułek, a od 1880 r. parter i wieżę oddano do użytku Ochotniczej Straży Ogniowej. Po 1902 r. na miejscu dawnego budynku wzniesiono nowy, mniejszy, w stylu neogotyckim już tylko do użytku straży. Wieżę pozbawiono dachu zastępując go odkrytą platformą. Okazała się ona zupełnie niefunkcjonalna i szybko powrócono do pierwotnego pokrycia szczytu wieży. Również w tym okresie od strony północnej, na siódmej kondygnacji umieszczono zegar.
W czasie II wojny światowej remiza wraz z wieżą zostały częściowo zniszczone. W latach 1947 – 1949 wyremontowano wieżę według projektu Mieczysława Rzepeckiego, natomiast remizę rozebrano. W latach 1952 – 1954 wzniesiono nowy budynek ratusza według projektu Tomasza Kornackiego. W wieży natomiast w 1964 roku zorganizowano Muzeum Regionalne, które mieści się tutaj do dziś (ul. Rynek 43).
Przy Kolegiacie znajduje się Dzwonnica wzniesiona w 1507 r. odbudowana w latach 1786 – 1787, częściowo zburzona w 1944 r., remontowana w latach 1951 – 1962, klasycystyczna, na rzucie kwadratu, czterokondygnacyjna. Adres: ul. Marii Konopnickiej 1.
Kaplica pw. świętej Marii Magdaleny znajdująca się na podgrodziu, w widłach odnóg Narwi, pełniła rolę kościoła parafialnego dla miasta i okolicy, aż do chwili zbudowania kolegiaty.
Być może było to pierwotnie niewielka, drewniana świątynia.
Fundatorem kościoła murowanego był bp. Andrzej Krzycki, a świątynię w 1538 r. konsekrował bp Paweł Gamrat. Kaplica remontowana była w 1626 r. ponownie w latach 1737 – 1739, całkowicie zniszczona została w 1944 r. Zrekonstruowana w latach 1946 – 1951.
Obecnie pełni funkcję pierwotnego przeznaczenia, czyli jest miejscem kultu, ale także organizowane są w niej wystawy historyczne i malarskie. Obiekt jest bardzo urokliwy i niektórzy zakochani wybierają go na miejsce błogosławienia ich na wspólną drogę. Kaplica znajduje się w południowym krańcu pułtuskiego rynku.
Kościół św. Krzyża pochodzi z XVI w., późnogotycki, z elementami barokowo-klasycystycznymi. Ufundowany został przez bp. Andrzeja Krzyckiego i bp. Mikołaja Brolińskiego w latach 1531 – 1539.
Restaurowany przez 1609 r. Przebudowany w XVII – XVIII w.
W roku 1804 staraniem Onufrego Kajetana Szembeka, bp. Płockiego wokół kościoła założono cmentarz grzebalny.
W 1839 r. kościół przeszedł gruntowny remont. Został znacznie uszkodzony podczas działań wojennych w 1944 r. Odbudowany w początku lat 50-tych, a następnie remontowany gruntownie w 1967 r. i w 1975 r. W 1977 r. utworzono parafię św. Stanisława Kostki. Adres: ul. Kościuszki 80.
Kościół św. Józefa, poreformacki, pochodzi z I poł. XVII w. – wczesnobarokowy, ufundowany przez Wojciecha Wesela i ks. Szymona Gawłowskiego w 1648 r.
Obecne wyposażenie z ciemnego dębu pochodzi z lat 1714 – 1777. Pod kościołem i kaplicą znajdują się niedostępne krypty.
Od południa do budynku przylegają zabudowania dawnego klasztoru. Dekoracja kaplicy wczesnobarokowa, restaurowana z XIX w. z częściowym zatarciem cech stylowych.
Adres: Stare Miasto 2.
Kościół świętych Piotra i Pawła, kościół pojezuicki, pobenedyktyński. Budowę ukończono w 1570 r. Rozbudowano go w 1583 r., a po kolejnym pożarze miasta w 1646 r. przystąpiono do budowy nowej, obszernej, trójnawowej, do dziś istniejącej świątyni.
Prace trwały dość długo: wieże ukończono dopiero w początkach XVIII w.; w 1718 r. odbyła się konsekracja.
Kościół spłonął wraz z prawie całym wyposażeniem podczas pożaru miasta w 1875 r., wówczas runęło sklepienie.
Kościół odbudowano w latach 1875-1880. przed pożarem, oprócz barokowego ołtarza głównego, w skład wyposażenia wchodziło 10 ołtarzy bocznych, poświęconych świętym czczonym przez jezuitów i kilkadziesiąt obrazów zdobiących ściany.
W 1880 r. dach pokryto blachą, zakupiono dzwony, ołtarze i ławki.
Adres: ul. Piotra. Skargi 4A.
Kościół dawny Najświętszej Panny Marii, później poewangelicki
Pierwsza świątynia wzniesiona na przełomie XIV i XV w.
Obecny kościół zbudowany z fundacji Erazma Ciołka w początku XVI w. Wielokrotnie remontowany i przekształcany. W poł. XIX w. zakupiony przez gminę ewangelicką i użytkowany do 1944 r.
Od 1986 r. znajduje się tu Archiwum Państwowe, które istnieje w Pułtusku od 11 maja 1973 r. Archiwum gromadzi materiały archiwalne z powiatów: ostrołęckiego, przasnyskiego, makowskiego, ostrowsko-mazowieckiego, wyszkowskiego, pułtuskiego i gm. Nasielsk.
Archiwum prowadzi badania naukowe i uczestniczy w życiu naukowym i kulturalnym regionu.
Adres: ul. Zaułek 22.
Położony kilkadziesiąt kilometrów od Warszawy , na skraju Puszczy Białej, Pułtuski Zamek i jego otoczenie są idealnym miejscem odpoczynku i aktywnego spędzania czasu.
Zamek – dawna rezydencja biskupów płockich, właścicieli miasta, obecnie Dom Polonii– centrum konferencyjno-hotelarskie, odwiedzane przez Polaków z całego świata. Zamek, pierwotnie gotycki z XIV w., wielokrotnie przebudowywany, usytuowany jest na wzgórzu nad brzegiem Narwi. Na wzgórze prowadzi brukowany trakt przez most zbudowany w XVII w. wiodący do głównej bramy zamku, strzeżonej przez dwie baszty.
Dzisiejszy Zamek jest miejscem, gdzie historia łączy się ze współczesnością , gdzie każdy może znaleźć coś dla ducha i ciała. To tu z racji na malownicze położenie nad Narwią można znaleźć chwilę odpoczynku podczas rejsu gondolami zamkowymi po rzece i skosztować specjałów kuchni zamkowej w Barze Kasztelanka na Podzamczu oraz posłuchać muzyki na żywo w wykonaniu lokalnych muzyków.
Miłośnicy aktywnej formy spędzania wolnego czasu nie będą narzekali na nudę. Na terenie obiektu znajduje się boisko do siatkówki, korty tenisowe i plac zabaw dla dzieci. Jest również możliwość wypożyczenia kajaków
i rowerów wodnych.
Miłośników historii zapraszamy na gawędę: “Jak to na wojnie bywało…” z Kasztelanem Zamkowym z Chorągwi Pułtuskiej połączoną ze zwiedzaniem XV – wiecznego Zamku i Zbrojowni Rycerskiej.
Na terenie Zamku organizowane są cykliczne wydarzenia, które cieszą się ogromną popularnością, m.in. Piknik Husarski organizowany z okazji Dnia Tradycji Rzeczypospolitej, koncerty dzieci polonijnych „Kresowa Dusza”, spektakle teatralne, pokazy filmowe, różnego rodzaju wystawy organizowane w Galerii Zamkowej.
Usytuowanie obiektu nad brzegiem Narwi sprzyja długim spacerom wokół nadnarwiańskich rozlewisk i łąk na skraju Puszczy Białej.
Adres: ul. Szkolna 11.
